Red. Tomasz Dudziński

Władysław Łoś

(1895-1933) - nauczyciel

Członek POW, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i nauczyciel szkół z terenu pow. szczuczyńskiego w okresie II RP.

Urodził się 9 II 1895 r. w Ławsku w rodzinie rolniczej Józefa i Ewy z Laszczkowskich, jako trzecie z ich ośmiorga dzieci. Rodzina Łosiów była pochodzenia tatarskiego, a w okolice Wąsosza przybyła z Podlasia ok. polowy XVIII w. Jednak już prapradziadek Władysława był katolikiem i został kościelnym w wąsoskim kościele.

Jego ojciec, w zawiązku z posiadaniem licznej rodziny, wyemigrował na początku XX w. w celach zarobkowych do Ameryki. Po powrocie w 1920 r. zakupił 15 ha ziemi i wybudował w Wąsoszu murowany dom. Mimo braku ojca w domu Władysław ukończył szkołę powszechną w Ławsku, następnie gimnazjum w Szczuczynie. Po jego ukończeniu rozpoczął pracę jako nauczyciel ludowy w szkołach w Pieńczykowie i Żebrach.

W listopadzie 1916 r. wstąpił do POW (formalnie zaliczono no mu służbę w POW od marca 1917 r.) i po zaprzysiężeniu przyjął ps. „Nawała”. Pełnił obowiązki komendanta miejscowego w Wąsoszu. Jako Komendant Miejscowy w Wąsoszu zorganizował i stworzył swoją komendę, utrzymując podwładnych na wysokim poziomie ideowym. Lojalny wobec organizacji z zapałem oddawał się pracy, w najcięższych warunkach prowadząc zarówno robotę uświadamiającą, jak i wojskową. Był m.in. organizatorem akcji kradzieży karabinów z posterunku żandarmerii niemieckiej w Wąsoszu. Wraz ze swoimi podwładnymi brał aktywny udział w rozbrajaniu Niemców. Po odzyskaniu niepodległości wstąpił w szeregi 33. pp, w którym pełnił funkcję podoficera 7 szczuczyńskiej kompanii. Początkowo zadaniem kompanii była ochrona pasa granicznego z Prusami. Następnie zaś udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Wraz z macierzystym pułkiem Władysław Łoś walczył na froncie litewsko-białoruskim, następnie na Zaolziu i w obronie Warszawy. W trakcie kontrofensywy pułk został przerzucony do Galicji Wschodniej. Władysław Łoś jako doświadczony podoficer frontowy w stopniu sierżanta, władając biegle językiem białoruskim, został przydzielony w charakterze przewodnika-instruktora do oddziałów Armii gen. Bułak-Bałachowicza. 1 grudnia 1921 r. został zwolniony do rezerwy w stopniu sierżanta.

Powrócił na teren rodzinnego powiatu i z powrotem podjął zawód nauczyciela. Początkowo jako nauczyciel tymczasowy pełnił obowiązki kierownika szkoły w Przechodach. We wrześniu 1921 r. został awansowany na nauczyciela 5-klasowej szkoły powszechnej w Wąsoszu. Po pięciu latach pracy został przeniesiony na nauczyciela szkoły w podgrajewskich Boguszach, w której od września 1927 r. pełnił obowiązki kierownika. Rok później był już kierownikiem szkoły w Rajgrodzie, którą to funkcję pełnił do 1932 r. Później był także kierownikiem szkoły 7-klasowej i zastępcą inspektora oświaty pozaszkolnej w Łomży. W roku 1933 przewidywany był na kierownika Szkoły Powszechnej w Nowogrodzie, niestety nie objął już tego stanowiska.

W trakcie swej pracy nauczycielskiej stale pogłębiał swoją wiedzę i umiejętności poprzez uczestnictwo w licznych kursach. Były nimi: w 1922 r. kurs początkowy fizyczno-matematyczny w Łomży, w 1923 r. kurs humanistyczny w Szczuczynie, w 1925 r. kurs metodyczno-pedagogiczny w Szczuczynie, 1926 r. kurs początkowy geograficzno-przyrodniczy w Kaliszu i kurs początkowy rysunków i robót ręcznych w Lublinie, w 1927 r. kurs ogrodniczy w Ursynowie i kurs początkowy śpiewu dla kierowników chórów i teatrów ludowych w Szczuczynie. Złożone każdorazowo po ich ukończeniu stosowne egzaminy spowodowały, że na mocy decyzji Ministerstwa Oświecenia Publicznego z dnia 23 sierpnia został zwolniony z wszystkich przypisanych egzaminów i zaliczony do grona nauczycieli wykwalifikowanych. Z kolei z dniem 1 czerwca 1928 r. decyzją Kuratorium Okręgu Szkolnego w Warszawie mianowany został nauczycielem stałym publicznych szkół powszechnych. Od X 1928 r. do VII 1929 r. był zaś słuchaczem Wyższego Kursu Nauczycielskiego w Warszawie, który ukończył z wynikiem dobrym i uzyskał kwalifikacje dodatkowe nauczyciela szkól powszechnych.

Angażował się w działalność społeczną m.in. w ognisku ZNP w Łomży. Brał także udział w pracach Związku Rezerwistów i Związku Strzeleckiego, którego był prezesem na terenie Rajgrodu. Pełnił także obowiązki komendanta placówki byłych członków POW w Rajgrodzie.

Po ciężkiej i krótkiej chorobie zmarł 8 grudnia 1933 r. w Szpitalu św. Ducha w Łomży. Nabożeństwo żałobne zostało odprawione w kościele w Nowogrodzie 11 grudnia, a pogrzeb odbył się na cmentarzu w Łomży. Później przeniesiono jego zwłoki do grobu rodzinnego na cmentarzu w Wąsoszu, by po ekshumacji w 1970 r. urna ze szczątkami Władysława spoczęła w grobowcu rodziny Jankowskich na cmentarzu salwatorskim w Krakowie.

Podczas pracy w Wąsoszu poznał młodą nauczycielkę z Podhala Wandę Jankowską, z którą wziął ślub 4 września 1924 r. w kościele w Ludźmierzu. Mieli dwie córki: Halinę ur. w Rajgrodzie w 1925 r. i Danutę ur. w Załucznem w 1928 r. Żona z córkami po śmierci Władysława przeniosły się do rodziny w Krakowie.

Odznaczenia:

Krzyż Niepodległości (1937), Srebrny Krzyż Zasługi, Medal Niepodległości (1931), Medal pamiątkowy za wojnę 1918-1920, Krzyż pamiątkowy POW, Krzyż rozbrojenia i wypędzenia Niemców, Krzyż Waleczności gen. Bułak-Bałachowicza (1930), Krzyż Waleczności z Mieczami Armii gen. Bułak-Bałachowicza.

Wykorzystane materiały:

CAW – KN 16.03.1937, KKiMN 155-46360, materiały rodzinne i fotografie przekazane przez Krzysztofa Nowakowskiego.

Za (http://www.grajewiak.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=998&Itemid=56)