Wieś Klusy (niem. Klaussen albo Claussen) jest położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz na zachodnim skraju Pojezierza Ełckiego, w otoczeniu trzech jezior: Lipińskiego, Druglin i Kraksztyn.

Historycy niemieccy wywodzą nazwę wsi od Clausula Mariana, zgromadzenia zakonnego, którego klasztorek miał się tu wznosić w 1354 roku na pagórku między trzema jeziorami. Data założenia Klus nie jest znana, są one jednak zapewne jedną z najstarszych wsi w powiecie. W 1530 roku istniała tu łacińska szkoła  parafialna, a od jej nauczyciela wymagano wyższego wykształcenia.

Administracyjnie Klusy podlegały starostwu ryńskiemu, które z kolei podzielone było na okręgi (Orzysz) i rewiry (Grzegorze, Skomack, Dąbrówka, Jora, Orle, Orzysz). Wchodziły w skład rewiru w Skomacku (Grzegorze, Lipińskie, Ogródek, Rożyńsk, Ruska Wieś oraz Klusy). Jednostki te jednak nie odgrywały większej roli administracyjnej, były one raczej powołane do zarządzania dobrami skarbowymi i domenami książęcymi. Nadawcą przywileju był starosta ryński Jerzy von Diebes, który odsprzedał Wojtkowi Mikusiowi (Mikusach) 2 łany przy jeziorze Klusy (dzisiaj jezioro Lipińskie) w celu obsadzenia wsi na 20 łanach. Mieszkańcy otrzymali 8 lat wolnizny, co również potwierdza spis z roku 1564. We wsi znajdowało się 5 karczm, co świadczy o bogatym życiu towarzyskim mieszkańców.

W XVIII wieku licząca wówczas dwadzieścia siedem domów wieś należała do starostwa w Szestnie, do domeny w Orzyszu, do sądu w Ełku i do okręgu kościelnego w Piszu. W 1821 roku było w Klusach 131 mieszkańców. W 1851 roku założono tu stację meteorologiczną.

Proboszcz Jakonn Gross z Klus w sprawozdaniu do archiprezbitera Gizewiusza w Piszu z 1786r. napisał, że przed kościołem wzniesionym w roku 1754 istniał "kościół wybudowany przez panów krzyżackich i mistrzów zakonnych w 54 r. XIV wieku" Tak wyrażone określenie czasu wskazywać może na rok 1354, jednakże w tak dawnych czasach przypuszczalnie mogła być mowa jedynie o kaplicy. Potwierdza to również Toppen.

W okręgu ryńskim w XVI w. Kościół w Klusach był parafią (podczas reformacji zajęli ją protestanci i założyli tu parafię), która obejmuje do dziś: Klusy, Ogródek, Rostki, Skomack Wielki, Rogale, Rogalik, Rożyńsk, Ruska Wieś, Gorzekały. W starostwie ryńskim było siedem parafii, z których pięć miało uposażenie po 4 łany, a dwie po 2 łany (Okartowo, Klusy), parafia w Klusach liczyła 453 łany (1631 r.).

W Klusach w 1640 r. proboszcz Wiśniewski, w drugą niedzielę po Trójcy Świętej (17 czerwca) wygłosiwszy kazanie, gdy gmina w wielkim skupieniu odśpiewała pieśń Obronną twardą jest nasz Bóg, wyrzucił diabła- Kobalda z niewiasty wyznania katolickiego. Szatan prowadził ją do wszelkiego zła. Nie tylko próbowała poderżnąć sobie gardło, lecz chciała także innych uśmiercić, usiłując przykuć ich do ściany widłami od siana. I gdy po opuszczeniu ciała kobiety zły duch, przybrany w przerażającą postać, ukazał się na rogu kościoła, miejscowy duszpasterz skierował się ku niemu wołając: Exi male Spiritus et da locum Spiritui Sancto! (Wyjdź zły duchu i oddaj miejsce Duchowi Świętemu!) A po wytknięciu mu jego grzechów rzekł: „(...) O niewdzięczny zapomniałeś Pana Boga Stworzyciela twego Wszechmogącego, który stworzył cię ciętemu, lecz ty przez siebie(!) santiago nieczysty i zły się stałeś. Wtedy szatan wciekły ponad miarę zaryczał jak lew: (...) Wyjdę, ale nie na twój rozkaz, lecz z rozkazu Jezusa Nazareńskiego! Przestałem dręczyć kobietę, ale jakiem Kobald, ty będziesz miał pamiątkę. Odwróciwszy się uderzył swą zakrzywioną stopą o leżący przed kościołem kamień, że można wyraźnie zobaczyć wielki palec i trzy kolejne palce oraz piętę stopy ludzkiej podobnej do koguta (tzn. w kształcie stopy wielkiego koguta). Po czym szatan zniknął. Kamień ten jeszcze istnieje.

W kościele w Klusach (...) Tatarzy spodziewali się znaleźć pod ołtarzem naczynia liturgiczne i pieniądze. Wyrąbali, więc pod nim wielką dziurę, której ślady istniały jeszcze w końcu XVIII w. (oprócz trzech innych wgłębień wybitych pałkami). Gdy nic nie znaleźli, postanowili spalić proboszcza i kościół. Duchowny (wtedy był nim Jacob Wisneru) wyjaśnił Polakom dowodzącym Tatarom, że przebywają w świętym miejscu. Opowiedział im historię o wypędzeniu szatana. Pokazał także leżący przed kościołem kamień z odciskami stóp diabła i zagroził zemstę Boga. Polacy zawołali, więc do Tatarów "Zostawcie ich w spokoju, idziemy dalej!" Tak więc kościół i proboszcz zostali uratowani. Natomiast w 1656 roku podczas najazdu wzięli do niewoli 21 mieszkańców, w tym 13 kobiet. Wsi nie ominęła także straszliwa zaraza dżumy z 1710 roku.

W roku 1715 król Fryderyk Wilhelm I wyodrębnił z inspekcji ełckiej kościoły starostwa piskiego i trzy parafie starostwa ryńskiego (Orzysz, Okartowo, Klusy) tworząc z nich odrębną inspekcję piską.

W Klusach stary kościół grożący zawaleniem zburzono w roku 1754, a w rok później (...) korzystając z pomocy króla Fryderyka II, wzniesiono nową, masywną świątynie. Kościół ten był najwidoczniejszy w całej okolicy, miał bowiem 12 wysokich i szerokich okien. Spłonął on w 1858 roku. Obecny kościół postawiono w 1884 roku. Kościół ten został przekazany ludności katolickiej po II wojnie światowej głównie dzięki staraniom księdza Józefa Kąckiego z zakonu Kanoników Regularnych Laterańskich. Dziś dedykowany jest Matce Boskiej Wspomożenia Wiernych.

W latach 1837-47 proboszczem był tu Leopold Kraska, szkolny kolega Gustawa Gizewiusza, gorliwy obrońca języka polskiego. Za nieugiętą postawę pozbawiono go probostwa i godności duchownego. W połowie XIX wieku parafia w Klusach liczyła 2220 osób, w tym 2042 Polaków. Jeszcze w 1903 na 4400 parafian było tylko 320 Niemców. W Klusach urodzili się bracia Gustaw i Jan Sawiccy, współzałożyciele powstałego w roku 1924 r. w Ełku Związku Mazurów, a później współtwórcy i współpracownicy pisma „Czech", wydawanego w Berlinie dla Polaków w Niemczech. W latach 1931-33 Jan Sawicki był redaktorem odpowiedzialnym pisma.

Mazurski poeta Michał Kajka (1858-1940) mieszkający w Ogródku uczęszczał do kościoła w Klusach.

Parafię klusowską zamieszkiwali głównie Polacy. W połowie XIX wieku parafia liczyła 2220 osób, w tym 2042 Polaków. W tutejszej szkole było 365 dzieci polskich i tylko 38 niemieckich. Jeszcze w roku 1903 na 4400 parafian liczono tylko 320 Niemców. W 1939 roku było w Klusach 315 mieszkańców.

Do roku 1945 roku urzędowa nazwa wsi brzmiała Klaussen. W styczniu 1945 roku Klusy zostały wyzwolone przez wojska radzieckie. Wtedy to około 80 procent domów spalono. Pocisk działa radzieckiego uszkodził lewy narożnik kościoła. Ale mazurska ludność musiała wypić kielich goryczy do dna. Między Mazurami a nowymi osadnikami stosunki nie układały się najlepiej. Powoli te tereny zasiedlane były przez repatriantów, przede wszystkim z Wileńszczyzny, Grodzieńszczyzny oraz Białostocczyzny. W latach 1947 - 1948 w wyniku, tzw. "akcji Wisła" przesiedlono ludność ukraińską zamieszkującą południowo-wschodnią część Polski. W wyniku nieznajomości przeszłości tych ziem ówcześni decydenci utożsamiający Mazurów z Niemcami, "skłonili" do wyjazdu do Niemiec znaczną część pozostałej z pożogi germanizacyjnej i wojennej ludności mazurskiej. Było to o tyle tragiczne, że ludzie ci bardzo często pomimo represji ze strony niemieckiej, trwali w polskości. W latach 70-tych w wyniku akcji łączenia rodzin wyjechała do Niemiec większość ludności mazurskiej. Wieś praktycznie dotąd nie odbudowała się, a znaczną jej część, na której pozostały powojenne zgliszcza zalesiono.

* * *

Rodzina Witolda i Stanisławy Łempickich przeprowadziła się ze wsi Zdedy do Klus w niedzielę, 28. marca 1954 roku.  Najpierw zamieszkała w domu pozostawionym po Niemcach (na zachodnim krańcu wsi nad brzegiem jeziora Lipińskie i na skraju lasu), później wybudowali murowany z białej cegły dom na zgliszczach powojennych leżących w obrębie tego samego podwórka (na poniższym, niemieckim planie nr 58). Witold przez długie lata był wartownikiem na poligonie wojskowym. Korzystając z możliwości, jakie dawał teren poligonu, zajmował się też hodowlą i wypasem bydła, co przynosiło mu znaczne korzyści finansowe. Stanisława i Witold mieszkali tam do śmierci. Obecnie dom ten jest własnością ich córki Janiny Bielenica.

Niemiecki plan wsi Klusy zawierający sztucznie zniemczone w roku 1938 nazwy miejscowości: Ogrodtken (Ogródek) na Kaldendorf; Lipientzken (Lipińskie) na Seebrücken, a Lipinsker See (jezioro Lipińskie) na Seebrücker See. Poniżej spis mieszkańców.
 

  Powyższe nazwiska przedwojennych mieszkańców Klus to w przeważającej większości nazwiska polskie, niektóre zapisane w niemieckiej transkrypcji. Germanizowana społeczność polska na tych terenach musiała walczyć o swe etniczne prawa do polskości. Skutkiem germanizacji nawet dotychczasowe, polsko brzmiące historyczne nazwy geograficzne zamieniono w roku 1938 na niemieckie, o czym świadczą dwie poniższe mapy: pierwsza z roku 1922, a druga z roku 1939.

mapa okolic wsi Klusy z roku 1922 ze współcześnie naniesionymi nazwami polskimi

mapa okolic wsi Klusy z roku 1939 ze zniemczonymi nazwami